۹ فروردین ۱۳۹۷
نسرین افضلی
اجتماع
کدام مصونیت؟ اثرات حجاب بر ورزش و سلامت زنان
حجاب از جمله مفاهیم اجتماعی و فرهنگی پیچیده و چالش‌برانگیز است٬ نه فقط در کشوری با حکومت اسلامی مثل ایران بلکه در سطح جهانی. در سال‌های اخیر پدیده‌ی جدیدی که باعث بغرنج‌تر شدن مساله‌ی حجاب شده٬ اسلام‌گرایی یا بنیادگرایی اسلامی است. اسلام‌گرایی را به‌طور ساده می‌توان گرایش افراطی در پیاده‌کردن احکام اسلام در سیاست و اجتماع و اعتقاد به برتری و تفوق احکام اسلام دانست. این گرایش که به تروریسم اسلامی منجر شده و حوادث فجیعی را رقم زده است باعث بدبینی جامعه‌ی جهانی به‌ویژه در غرب نسبت به کلیت جامعه‌ی مسلمانان شده است. این بدبینی گاه منجر به رفتارهای خشونت‌آمیز نسبت به مسلمانان شده و آنان را از برخی حقوق خود محروم می‌کند. در این میان حجاب که یک نماد آشکار از مسلمانی است در موقعیت خاصی قرار می‌گیرد. از سویی حجاب یک زن در جامعه‌ی غربی می‌تواند باعث رفتار خشونت‌آمیز یا نژادپرستانه علیه او شود و به این دلیل باید از حقوق انسانی او دفاع کرد و از سوی دیگر در درون جوامع اسلامی این حجاب در مجموع موجب اعمال تبعیض و خشونت جنسیتی علیه زنان می‌شود و باید در این خصوص روشن‌گری کرد. بنابراین بحث حجاب در جوامع اسلامی و غیراسلامی از این حیث متفاوت است.
از سوی دیگر در جوامعی مثل ایران و عربستان که حجاب در آن‌ها اجباری است و به تبع آن قوانینی برای محدودیت دسترسی زنان به برخی امکانات شهری یا انجام فعالیت‌هایی وجود دارد٬ با جوامعی که حجاب در آن آزاد است و زنان محدودیتی برای حضور در فضای عمومی ندارند تفاوت جدی دارند.
به همین دلیل در بحث‌های مرتبط با حجاب باید این جنبه از موضوع یعنی بستر اجتماعی، در ابتدا تجزیه و تحلیل قرار گیرد.
نوشتار حاضر، حجاب و اثرات آن بر سلامت و ورزش زنان را در بستر جامعه‌ی ایران و در بازه‌ی زمانی حکومت جمهوری اسلامی بررسی می‌کند که حجاب در آن اجباری است. بدین خاطر باید مدنظر داشت که برخی از پیامدهای حجاب روی سلامت جسمی زنان مربوط به نفس حجاب اسلامی٬ و برخی دیگر به دلیل اجباری بودن حجاب و قوانین متعدد مربوط به آن است.
با این مقدمه‌ی نسبتا طولانی ولی لازم٬ می‌پردازیم به بررسی اثرات حجاب بر روی سلامت زنان. این اثرات از چند جنبه قابل بررسی است. مهم‌ترین اثر حجاب را می‌توان کاهش چشم‌گیر تحرک فیزیکی در زنان دانست که در کشوری مثل ایران که این حجاب از حجاب سر فراتر رفته و شامل روپوش بلند و مقنعه است و از سن بسیار پایین٬ زمانی که کودک در اوج نیاز به تحرک و بازی است اعمال می‌شود٬ اثرات شدیدتر و بلندمدت‌تری دارد. دست و پاگیری حجاب رسمی زنان در ایران (مانتو٬ مقنعه و شلوار) در کنار گرمسیر بودن اغلب نواحی کشور٬ موجب کاهش شدید تحرک کودکان دختر و به طور کلی زنان شده است. آمار متعددی در این خصوص وجود دارد که وضع سلامت جسمی زنان جوان ایرانی را مشابه وضعیت جسمی زنان سال‌خورده در جوامع پیشرفته‌تر گزارش می‌کند. کم‌تحرکی اثر مستقیمی بر روی اضافه وزن٬ چربی خون٬ دیابت٬ بارداری و زایمان دشوار و بسیاری بیماری‌های دیگر دارد که زنان ایرانی با آن‌ها دست به گریبانند. از سوی دیگر حجاب موجب کاهش تماس پوست بدن با نور خورشید و در نتیجه کمبود ویتامین دی در بدن می‌شود.
پوکی استخوان٬ سرطان پستان و تخمدان در میان زنان ایران شیوع زیادی دارد که متخصصان یکی از علت‌های احتمالی آن را کم‌تحرکی و کمبود جذب نور خورشید می‌دانند. همچنین پوشش سر به مدت طولانی می‌تواند باعث شکنندگی موها و دیگر بیماری‌های پوست و مو شود.
مفهوم حجاب همچنین با عفت و وقار پیوند خورده بنابراین زنان تشویق شده‌اند تا کم تحرک باشند٬ فضای کمی اشغال کنند٬ جمع بنشینند٬ در خود مچاله شوند و قوز کنند تا پستانهایشان نمایان نشود٬ آرام راه بروند٬ کمتر بدوند و کمتر از جایی بالا بروند یا بپرند.
فلسفه‌ی حجاب بدن زن و به‌ویژه «بدن متحرک زن» را منشا تحریک و فساد می‌داند و زنان را از حرکت برحذر می‌دارد. آیه‌ی معروفی که از زنان می‌خواهد چنان آهسته قدم بردارند که صدای پای‌شان شنیده نشود٬ یا آیه‌ای که از زنان می‌خواهد زینت‌های خود را که منظور پستانهایشان است بپوشانند٬ نمونه‌هایی از اینگونه تعالیم‌اند.
ساعات ورزش مدارس دخترانه اغلب در بی‌تحرکی می‌گذرد چرا که یا لوازم ورزشی کافی موجود نیست یا معلم ورزش زن وجود ندارد و یا به دلیل اشراف ساختمان‌های مجاور٬ امکان ورزش دختران فراهم نیست. در پی گزارش‌های نگران‌کننده از وضعیت سلامت جسمی زنان و دختران٬ برخی مدارس طرح شاداب‌سازی یا محرم‌سازی را اجرا کردند که طی آن دیوارهای مدارس دخترانه تا ارتفاع زیادی بالا کشیده شد تا اشراف از بین برود و دختران بتوانند با حجاب آزادانه‌تری ورزش کنند و البته این آزادی هرگز به معنای آزادی کامل در پوشیدن لباس‌های ورزشی نرمال نبوده است.
علاوه بر شکل فیزیکی حجاب (به عنوان پوشش تن)٬ مفهوم کلی حجاب و قوانین و محدودیت‌های مرتبط با آن نیز سلامت زنان را در خطر قرار می‌دهد. زنان آزاد نیستند که همانند مردان در خیابان‌ها دوچرخه‌سواری کنند٬ در استخر و رودخانه و دریا شنا و غواصی کنند یا در فضاهای ورزشی آزادانه ورزش کنند. از اغلب فعالیت‌های شهری زنان از جمله پارکور و اسکیت و رقص و بازی جلوگیری می‌شود. مکان‌های ورزشی که زنان امکان استفاده از آن را دارند بسیار کمتر از مردان است و بودجه‌ی ورزش زنان بخش بسیار ناچیزی از کل بودجه ورزش کشور است.
اخیرا رهبر حکومت جمهوری اسلامی دوچرخه‌سواری زنان را حرام اعلام کرد و امام جمعه مشهد نیز پیشنهاد داد زنان در خانه‌ی خود دوچرخه‌سواری کنند. از وزنه‌برداری دختر هشت ساله جلوگیری شد و دختر ده ساله‌ی ژیمناست به دلیل مسابقه بدون حجاب توبیخ شد. چند سال پیش اسکی زنان بدون محرم ممنوع شد.
بسیاری از مشاغل پرتحرک برای زنان «کم حرکت‌سازی» شده است و همان قابلیت‌ها یا فعالیت‌هایی که از مردان خواسته می‌شود از زنان خواسته نمی‌شود مانند: ارتش و سپاه٬ آتش‌نشانی٬ پلیس و مشاغل مشابه.
نوشتار کنونی تنها محدود به اثرات حجاب بر سلامت جسمی و فیزیکی زنان است اما بخش مهمی از اثرات حجاب بر روی سلامت روان زنان است که صدالبته بی‌ارتباط با سلامت جسم نیست. حجاب با ابژه‌سازی جنسی٬ سکسی‌سازی بدن زن٬ و دیگری سازی٬ آثار منفی درازمدتی روی سلامت زنان می‌گذارد.•